Het was in januari 2020 dat ik gebeld werd vanuit België.
Het was Olga Deckers, namens de VRT / Canvas. Ze had mijn telefoonnummer verkregen van mijn uitgever Boekenindustrie.
In alle Belgische perikelen rondom de vorming van een regering, waren een aantal politieke partijen die sluiting van de kerncentrales te Doel en Tihange ter discussie stelden. België had dan wel een convenant ter sluiting opgesteld. Maar een aantal partijen vonden dat dit wellicht geen goed idee was, vanwege de problemen van eigen voorziening van stroom die zouden ontstaan. De centrales, of een aantal er van, waren immers goed genoeg om ze langer open te houden.
De VRT was bezig een reportage te maken rondom dit onderwerp die op de nationale Belgische TV, op de zender Canvas, zou worden uitgezonden. De reportage begon met de ramp in Tsjernobyl, om te eindigen met de eigen thuissituatie rondom de Belgische kerncentrales. Om de discussie breder te trekken wilden onze Belgische vrienden ook de onrustgevoelens van hun Noorderburen in de reportage te betrekken.
Olga stelde letterlijk:
‘Toen we ons gingen oriënteren op de gevoelens die in Nederland zouden kunnen leven, stuitten we voortdurend op jouw naam. We vonden de titel van jouw boek en we benaderden jouw uitgever, die ons jouw nummer gaf.’
We hebben twee keer telefonisch contact gehad van ruim een half uur. In eerste instantie dacht men bij mij thuis te komen voor een interview en mijn dossiers te kunnen inzien. Men had de titel van mijn boek letterlijk genomen en verwachtte hele dossiers in de vorm van mappen, krantenartikelen in ieder geval iets fysieks dat je kunt filmen.
Het lag echter anders. Al jaren verschenen er krantenberichten, hoorde je het op de radio en zag je op televisie programma’s hoe incident na incident bij een van de kencentrales in Doel of Tihange plaatsvond. Aangezien ik vanuit mijn woonplaats altijd de pluimen kan zien, bij helder weer zelfs de contouren van de koeltorens kan waarnemen, bekroop me een onrustig gevoel. Als journalist / schrijver ben ik ook natuurlijk nieuwsgierig aangelegd en ik wilde meer weten. Google is een handige tool, dus verzamelde ik allerlei berichten, rapporten, krantenartikelen uit Nederland en België, zelfs uit Frankrijk, die allen bijeen mijn onrustgevoel deden groeien. Dat was mijn dossier, een digitale verzameling van files die alle incidenten in kaart brachten. Dit alles inspireerde mij tot het schrijven van mijn boek Dossier Doel. Of zoals een collega schrijver in België schreef:
‘Dossier Doel is een wake-up call, bovendien gegoten in een aangenaam lezende, spannende conspiracythriller, waarbij menig Hollywoodregisseur zich vingers en duimen aflikt. Maar het is meer dan ontspanning. Het is een huiveringwekkende opsomming van calamiteiten, fait-divers, gebeurtenissen en ongelukjes die Doel (en laten we Tihange niet vergeten) te verduren kreeg en krijgt. We horen het vaker in het journaal dan ons lief is: dan valt er een pomp uit, dan ontdekt men weer scheurtjes. Soms is de oorzaak onvindbaar en lijkt er zelfs sprake van regelrechte sabotage. Klokkenluiders wordt het zwijgen opgelegd, bewakingscamera’s lijken relieken uit de vorige eeuw … de lijst is te lang om hier op te sommen. En altijd is er die zalvende, bijna meewarige, maar net daarom onrustwekkende, sussende boodschap dat “de volksgezondheid nooit in gevaar is gekomen.” Al deze feiten heeft Sonn in zijn roman verwerkt en zijn trouwens verifieerbaar, zoals op het einde in zijn boek wordt opgesomd. Ook het spookdorp Doel zelf is trouwens een personage in zijn roman, als een stille getuige van de onbedwingbare uitbreidingdrang van de Antwerpse haven, die steeds verder zijn klauwen uitstrekt en hele leefgemeenschappen verjaagt.’
In het eerste gesprek had ik Olga in ieder geval kunnen overtuigen van terdege feitenkennis en motivatie. In het tweede gesprek zei ze dat haar redactie wel levende beelden wilde. Beelden die de onrust bij de Nederlanders toonden. Ik opperde daarop het volgende idee. Wat als ik een presentatie hield hoe ik tot het boek Dossier Doel gekomen was? Een presentatie waarmee ik mijn toenemende onrust toonde en aan de hand van een analyse van feiten het hart van mijn boek blootgaf. Ik zou dan zoveel mogelijk mensen uitnodigen, met daarbij ook de lokale gezagsdragers en dat alles zou voldoende entourage bieden voor een camerateam. Olga vond het een prachtig idee. Ze wilden eigenlijk al de week er op deze bijeenkomst houden. Echter, Bergen op Zoom is een fanatieke carnaval vierende stad, wij noemen het Vastenavend. Dus besloten we het aansluitend op dit feest te houden. Het werd maandagavond 2 maart.
Ikzelf ging aan de slag en vond een grote zaal in het hart van Bergen op Zoom; Den Enghel op de Grote Markt gelegen. Via Facebook en Twitter, via email, en zelfs via ZuidWest FM en Omroep Zeeland heb ik geprobeerd zoveel mogelijk aandacht te verkrijgen. Ook verschenen er artikelen in kranten en weekbladen in Brabant en Zeeland. Tenslotte heb ik alle gemeenteraadsleden van Tholen, Steenbergen, Bergen op Zoom en Hoogerheide / Woensdrecht persoonlijk aangeschreven, alsmede het netwerk van Evert Weijs, een Bergs politicus die zich met het hele “probleem” Belgische kerncentrales bezig hield. Het was kort dag, maar ik stak er heel veel uren in om deze avond voor elkaar te krijgen. Ook de presentatie die ik gebruikt had in lezingen in Maastricht, Bergen op Zoom, Antwerpen en Gent, scherpte ik aan met een aantal laatste ontwikkelingen. Ik was er klaar voor.
Op de avond zelf kwamen meer dan honderd personen af. Actieve discussies op deze avond, waarbij duidelijk werd dat men zich ook in de Zuid Nederlandse regio behoorlijk zorgen maakte. Het was precies het materiaal waar Olga namens VRT / Canvas om gevraagd had. Het camerateam, dat helemaal uit Brussel door de files naar Bergen op Zoom gekomen was, filmde de hele avond, Aansluitend was er nog een interview met mijzelf van een klein half uur. Men ging in op mijn onrustgevoelens, op feiten die ik in het boek gebruikt had. Kortom, er ontstond een feitelijk onderbouwd beeld van de onrust die in Nederland leefde naar aanleiding van de oproep in België om de kerncentrales, of althans een aantal daarvan, nog langer in productie te houden. Je zou zeggen Missie geslaagd dus. 😉
Toen ik niets hoorde en benieuwd was wanneer er iets van het gefilmde materiaal te zien was in de reportage die in drie delen zou worden uitgezonden, zond ik Olga een mail. Het antwoord was voor mij ongemakkelijk en verbazingwekkend:
Dag Sonne,
Met ons is alles nog OK in deze coronatijden. VRT neemt zeer strenge veiligheidsmaatregelen en maar goed ook. De montage gebeurt op afstand maar verloopt goed. Gezien de toestand en de onzekerheid en angst die daarmee gepaard gaat, passen we ons scenario rond Doel aan. We denken echt niet dat het nu het moment is om te vertellen wat de gevolgen van een ongeval in de kerncentrale van Doel voor de bevolking zou betekenen. Ik vrees dan ook dat de opnamen bij jullie voorlopig niet gebruikt worden. We denken er wel aan om na de vreselijke coronatijd een extra aflevering te maken over kernenergie en de risico’s.
Ik hoop dat je daar begrip voor hebt. Ik hou je op de hoogte.
Vriendelijke groeten, zorg goed voor elkaar en wees voorzichtig.
Met vriendelijk groeten,
Olga Deckers.
Ik moest dit email bericht enkele keren lezen. Ik ontdekte, voor mijn gevoel, steeds meer tegenstrijdigheden. Ja, was de boodschap van een bedreiging over een nucleaire ramp, wel gepast in deze corona tijden? Je bent geneigd om daarop ja te antwoorden. Maar het hele onderwerp Tsjernobyl, wetende dat er hier kencentrales om de hoek staan waarvan we weten dat er in gebrekkige hoedanigheid zijn, is dan wel een hekel misschien ongepast onderwerp. En de politieke situatie in België, het gekonkel om eindelijk een regering te vormen, neemt groteske vormen aan. De populisten in de deze strijd strooien met onwaarheden. Het schikt hen wel als er kritieke noten niet gekraakt worden, of wel als kritische geluiden niet gehoord worden.
Ik kon niet anders dan een weerwoord te zenden:
Hallo Olga,
Zoals ik op jullie website gelezen heb, zal de reportage van Jan Balliauw op drie woensdagen vanaf 15 april op Canvas uitgezonden worden. Daarbij, in jullie eigen woorden:
“Dit programma wil de rationele kant van kernenergie tonen”, zegt Jan Balliauw. “Als het over Tsjernobyl gaat, schieten we allemaal in een angstige en emotionele kramp, maar wat zijn de echte gevolgen van een nucleair incident zoals in Tsjernobyl eigenlijk? Wanneer is radioactiviteit gevaarlijk? Waarom zijn we er met z’n allen doodsbang van? Of kunnen we er iets tegen doen? Moeten we weglopen van een nucleaire stofwolk of met de juiste dosis jodiumpillen de radioactiviteit gewoon ter plekke ondergaan?
Ik begrijp volkomen dat in tijden van Corona het niet gewenst is om onnodig extra angstgevoelens de wereld in te blazen. We hebben allen genoeg aan de huidige crisis situatie.
Daarbij moet ik wel stellen, dat de hele reportage over Tsjernobyl wellicht “not done” is in huidige tijden. Zoals ik de reportage beschouw, zie jullie eigen website, worden er achteraf behoorlijk wat vragen gesteld. De reportage is zeer gedegen en gestructureerd opgezet, maar laat elke kijker achter met de vraag “Wat als?”
De link naar Doel is dan een logische, edoch een erg confronterende. Heel het onderwerp op zich is erg confronterend in deze tijden.
Even persoonlijk, dat de laatste stap (Doel) in jullie reportage niet gebruikt wordt, kan ik wel accepteren.
Toch moet ik kwijt dat ik erg veel uren gestoken heb in het op zeer korte termijn organiseren van de avond. Ik heb erg veel mensen betrokken bij dit evenement, uitnodigingen verstuurd en de locatie geregeld. De hele actie, op jullie vraag, heeft ook een verwachtingsbeeld bij mijn achterban geschapen. Een verwachtingsbeeld waarin ik nu naar hen toe moet verzaken.
Ik hoop dan ook dat materiaal van afgelopen maandagavond 2 maart, alsnog zijn weg vindt in een extra reportage.
Ik heb na de uitgave van mijn boek Dossier Doel verschillende “vreemde” ervaringen meegemaakt. Dit varieert van de weigering tot recensie, omdat het boek te opruiend zou zijn, tot zelfs fysieke bedreiging. Toch ben ik wat betreft boodschap integer en wil alleen maar mensen wijzen op de vraag “Wat als”, inzake menselijk gedrag rondom iets potentieels gevaarlijk als een kerncentrale. Daarbij heb ik geput uit een behoorlijk lange rij van feitelijk plaatsgevonden incidenten; feitelijk materiaal dus!
Ik hoop dan ook dat uitstel in het gebruik van het opgenomen materiaal van de avond op 2 maart, niet tot afstel van verbruik verwordt. Zeker ook omdat ik een groeiende onrust merk in zowel België en Nederland als het gaat over potentiële gevaarlijke omstandigheden en de “overheidswens” om dit niet teveel bespreekbaar te stellen en te bagatelliseren.
Maar ik vertrouw er in dat de VRT / Canvas, als de Corona wolk inmiddels verdampt is, het materiaal alsnog in een of andere vorm zal gebruiken. Ik blijf dan ook graag op de hoogte.
Blijf alert en gezond en de hartelijke groeten aan het hele team dat op die avond aanwezig was.
Met vriendelijke groet
Sonn Franken
Bergen op Zoom
Tot op heden heb ik geen antwoord mogen ontvangen. Het laat mij met een enorm onbevredigend gevoel achter. Het begint met de euforie van het erkend voelen van je werk Dossier Doel, gezien de interesse van een nationale televisie zender om jouw bevindingen en onrustgevoelens, zoals gebundeld in mijn thriller Dossier Doel, te tonen in een VRT / Canvas reportage. Het eindigt met een gevoel van bedrog, waarbij externe krachten in het spel zijn om alle feitelijke waarheden onder het politieke matras te vegen. Moet ik hier constateren dat de VRT / Canvas is terug gefloten door haar “meesters”? Het past precies in het plaatje dat ik in Dossier Doel schets, en dat ook een grote rol speelt in de opvolger van dit boek, waar ik nu met de afronding bezig ben: Dossier Europa: Verscheurd door geld.
Maar hoe kan het, dat een heel camerateam een hele avond zich inspanningen getroost om de onrust in Nederland te vangen, dat er vervolgens niets van gebruikt wordt en dit slechts met een simpel email bericht “terloops” wordt gemeld. Wat als ik zelf niet om een antwoord gevraagd had, had men mij dan helemaal niets gemeld, was ik dan simpelweg voor het gemak maar genegeerd. Je kunt je niet voorstellen dat een officiële Belgische omroep zoveel mensen en materiaal inzet, om er vervolgens niets mee te doen? Het voedt de complottheorie die toch al rond gaat. Er gebeurt vanachter de schermen meer dan wij weten. Er zijn hier andere krachten in het spel.
Laat onverlet dat ik door ga met het presenteren van Dossier Doel. Ik heb dit boek geschreven als thriller en wilde een spannend boek brengen voor mijn lezers. Echter, de onrustgevoelens zijn echt, integer, en daarom ook dat ik met dit boek een waarschuwend vingertje op wil steken.
Mijn onrustgevoelens zijn niet gestopt en mijn huidige ervaringen brengen mij ertoe dat ik nog meer op onderzoek uit ga, dat ik nog meer dat waarschuwende vingertje wil opsteken. Ik wil mensen tot nadenken aanzetten, dat ze niet zo maar welke verklaring dan ook klakkeloos overnemen. Dat ze op zoek gaan naar de waarheid, om zo in staat te zijn een eigen mening te vormen. Onze democratische rechten staan onder druk, het is aan onszelf om ze te bewaken. Dossier Doel was mijn eerste bijdrage hiertoe. Dossier Europa: Verscheurd door geld wordt mijn tweede bijdrage. Of dit voor mij persoonlijke consequenties zal hebben, zal de tijd uitwijzen. Ik ben er echter van overtuigd dat wij allen ons de inspanningen moeten getroosten om onze democratische waarden, het welzijn van onze eigen samenleving en de toekomst van onze kinderen te waarborgen. Daar zal ik in ieder geval mijn schrijverspen altijd voor blijven inzetten.
Met vriendelijke groet,
Sonn Franken
P.S. Hier het voorwoord van Dossier Doel, ter verduidelijking van het boek.
Dossier Doel - Voorwoord
Wat als?
Daar waar België haast Nederland kust, gelegen aan de oevers van De Schelde, geflankeerd door vrijheidsgraffiti van het kleine dorpje Doel, daar vinden we de herkenbare contouren van een kerncentrale.
Kernenergie is een relatief schone manier om de wereld te voorzien in haar energie behoefte. Er worden geen vervuilende gassen de atmosfeer in gespuwd, het rendement is hoog en de technologie is goed in de hand te houden. Echter, kernenergie heeft op zich ook een hele sinistere schaduw die mens, land en have in langdurig onheil kan storten: radioactieve straling. Wat nu, als deze onzichtbare dood zich een weg naar buiten weet te banen? De gevolgen kunnen desastreus zijn. Zoals zo vaak wordt de dreiging eens zo hoog als veiligheidsinspanningen dreigen te worden “gedwarsboomd” door economische belangen. Deze dans der deugden kan tot vervelende consequenties leiden als pecunia belangrijker blijken dan de veiligheid en het welzijn van de omgeving.
Kerncentrale Doel wordt al heel haar bestaan geteisterd door incidenten, ligt daarbij bovendien tegen Nederlands grondgebied aan. Daarmee vormt de centrale te Doel een risicovolle onderneming voor beide landen. De samenleving koestert een drang om zoveel mogelijk te verkrijgen tegen steeds minder kosten. Zo groeit de gierigheid van het individu die elke lamp wil laten branden, tot de deal die de zakenman sluit waarbij naast de verdiensten van het bedrijf ook de eigen zakken worden gevuld. En dan is het slechts wachten tot je antwoord krijgt op de alom gestelde vraag: Wat als?
Nog even terugkijken op 2 maart, een avond vastgelegd door fotograaf Bastin van Elzakkers:
