Bundel heet PALAWIJA. Toen bekend werd dat er een nieuwe bundel van Albert Hagenaars uit zou komen, was ik er als de kippen bij om deze Bergse woordkunstenaar nader uitleg te laten geven.
Albert is een bevlogen dichter, een kunstzinnig schrijver die al de nodige poëtische sporen heeft achtergelaten. Vragen mijnerzijds omtrent zijn nieuwste pennenvrucht leverde interessante antwoorden op, als altijd eigenlijk wanneer wij in gesprek raken.
SF: Wat maakt voor jou deze bundel uniek of bijzonder?
AH: De drietaligheid en het feit dat er door veel mensen uit verschillende kunstdisciplines en met verschillende culturele achtergronden aan is gewerkt. Er is bovendien een plan om de teksten op gamelanmuziek te laten zetten en daar weer een cd van te maken. Dus we zijn nog lang niet klaar.
SF: Welke boodschap schuilt er in de bundel?
AH: Als je er al een boodschap in wilt zien, want poëzie is voor mij een zelfstandige kunstvorm en geen maatschappelijk doorgeefluik, zou ik willen aandragen: culturen bestaan niet alleen harmonieus naast elkaar maar botsen ook, en hard. Begrip, gestoeld op kennis, veel kennis, en de bereidheid tot uitwisseling spelen een grote rol in het komen tot een waardevolle balans.
SF: Kun je je gevoelens beschrijven toen je de uitnodiging kreeg?
AH: Het is voor dichters, die te maken hebben met beperkingen door taalverschillen, per definitie eervol om hun werk in een ander taalgebied gepubliceerd te zien. Ik ben echter niet uitgenodigd, het plan ontstond tijdens gesprekken met enkele bevriende kunstenaars.
SF: Steeds als ik jouw verbinding zie met Indonesië, komen de thema’s liefde en kringloop leven en dood naar voren in de meest pure vorm. Hoe komt het dat de combinatie met je tweede land, het land van je vrouw, in je bundels meer eenvoudige pure emotie produceert dan bundels waarin het Indonesië-thema niet zo duidelijk z’n invloed toont?
AH: Is dat zo? Zelf zie ik dat niet maar de dichter is uiteraard niet de meest aangewezen persoon om eigen werk te duiden. Ik heb in ‘Palawija’ wel naar een grotere openheid gestreefd maar of daardoor emoties beter uitkomen, weet ik niet. Dat hangt voor een belangrijk deel van de interpretatie van de lezer af. Die is bij iedereen anders.
SF: Het lijkt wel of die omgeving, letterlijk je ‘state of mind’, je als het ware naakt ofwel gestript op het poëziecanvas legt?
AH: Treffend omschreven. Maar een kunstenaar moet zich nu eenmaal voor élk nieuw werk weerloos opstellen, zich helemaal leeg maken, zich opnieuw geven. Anders wordt het kunstjes herhalen. Dat proces kun je wel in woorden vangen als ‘naakt’ en ‘gestript’.
SF: In vervolg op voorgaande vraag. In je gedichten waarin het thema Indonesië verweven zit, en zeker in deze bundel, stel je jezelf heel ‘nederig’ op. Je betitelt jezelf als ‘onwetende’, als iemand die weliswaar die wereld gade slaat, ja zelfs vastlegt op papier, maar er eigenlijk weinig notie van hebt wat er gebeurt laat staan het waarom. Ik herken dat als ik met mensen praat die van een andere cultuur afkomstig zijn. Of mensen met wie ik me moeilijk verstaanbaar kan maken en wier achtergrond zo verschillend is van de mijne. Ik doe mijn best op te nemen wat bedoelingen zijn, wat er in het hart en zeker in de tradities omgaat. Maar zo’n staat van nederigheid, van het slechts op willen nemen van datgene wat je niet begrijpt, kan er voor zorgen dat je slechts ‘vastlegt’. Waar ligt de ruimte om je eigen emoties er in te brengen, en waar het vermogen om een en ander kritisch te benaderen zodat hetgeen je schrijft niet slechts een slap afgietsel wordt van wat jou verteld wordt? Dus waar passeer je de rol van ‘Beobachter’ en stap je in de wereld van deelname aan?
AH: Die onwetende persoon verwijst naar een jongeman die voor het eerst geconfronteerd wordt met een totaal andere cultuur, een oosterse groepscultuur die bedreigend is voor zijn westerse zelfbeleving. Je kunt geestelijk nooit werkelijk ontvangen, zonder iets in te leveren, ook al worden kennis en begrip sterk uitgebreid. Die ruimte ligt dus in het besef dat er een dergelijke balanswerking is. Het vermogen om een ander kritisch te benaderen stoelt eveneens op dat besef. Op Java handel ik vaak volkomen anders dan in eigen land maar weet ik toch wel steeds mezelf te blijven. Het is dezelfde auto maar nu ineens met tien versnellingen. In Indonesië rijd ik langzamer maar zie en onderga ik meer, wat net zo goed tot een beter begrip voert. Als het tussen kennis en ervaring gaat, verkies ik het laatste. Maar kennis kan niet zonder ervaring en ervaring niet zonder kennis.
Op je tweede vraag wil ik antwoorden dat zo’n passeerpunt geen vaste coördinaten heeft. In het westen werken we schematisch. Ook ons denken is vaak geblokt. Dat werkt goed voor organiseren en plannen. In Indonesië vloeit om verschillende redenen alles meer, vervloeien verschillende zaken ook. Ik doe sociaal en cultureel aan de meeste activiteiten mee, zoals rouwbijeenkomsten, feesten als syukurans en selamatans maar niet aan de ramadan. Dat wordt dan wel niet door iedereen in mijn omgeving gewaardeerd maar wel geaccepteerd. En ik zit vanzelfsprekend niet breeduit te schransen waar anderen de beproeving van honger willen ondergaan. Overigens zijn er in onze kampong van 200 inwoners ook andere volwassenen die niet vasten. Java is geen Saudi-Arabië.
SF: Je beschrijft het leven vanuit de diepste bodem van het leven en haar tradities. Natuurlijke cirkels (oogsten, seizoenen, cyclus geboorte - dood) en natuurlijke krachten (vulkanen, de aarde) bepalen de kaders en de tradities daaromtrent de invulling. Allemaal vrij basic waarden. Daarentegen ook een veilig onderwerp. Respect voor de mens, de tradities en voor het land.
Echter, Indonesië is een van de grootste landen ter wereld, zeker qua bevolking, en daarmee een valkuil aan tegenstellingen. Armoede en simpelheid (struggle for life) in het binnenland, grotere verwestersing in de grote steden. Tegenstellingen in geloof, tot extremisme aan toe. Het gevaar van de bedreiging van de natuur, en dus expliciet de invulling van het door jou ‘geadoreerde’ simpele plattelandsleven. Maar juist ook de tegenstelling in leven op zich; blijft de simpele levensstijl zoals door jou beschreven, of schuift het deels op richting ‘verwestersing’ of een ‘moderner’ leven. Dit alles vind ik niet terug, is dat bewust? En waarom dan?
AH: Ik adoreer het platteland niet, daarvoor zijn er teveel problemen en misstanden. Maar de grote steden (en ik bedoel steden van een formaat dat wij in Nederland niet hebben, alleen al ons middelgrote Yogya telt drie miljoen inwoners in het ‘Ballungsgebiet’) zijn op veel plaatsen onleefbaar. De luchtvervuiling, de ontoereikende infrastructuur, de vrijwel ongebreidelde bevolkingsaanwas maken de steden tot een vagevuur. Op het kleine Java komen er jaarlijks twee miljoen mensen bij. Daar kan de economische groei van elk jaar zo’n 6% niet tegenop. Daarom wissel ik dessa en stad tijdens m’n verblijf af: Ik heb rust om te werken en een overweldigend mooie natuur maar nauwelijks faciliteiten in en rond het dorp. En in de stad, 20 km noordelijker, zijn er mogelijkheden te over maar met stank en lawaai, een werkelijk ziedende drukte. Het is een fascinerend contrast. Het denken van de plattelandsbevolking wordt cultureel niet zozeer veranderd door de verwestersing. Eerder is er een conflict tussen traditie en eigen modernisering. De wortels reiken diep. Moslims en christenen bijvoorbeeld worden op Java nog steeds door boeddhistische, hindoeïstische en zelfs animistische bronnen gevoed, vooral op het platteland. Ik kan me door werkelijk alles inspireren. Er zitten in ‘Palawija’ echter genoeg conflicten, maar van een andere aard dan die we daar zien. Deze conflicten, meer psychisch en cultureel van aard, hebben geen milieuproblematiek bijvoorbeeld nodig om dramatischer of echter over te komen.
SF: Kunnen we nog toekomstig werk verwachten dat wel op die problemen ingaat? Want dit alles moet toch een bedreiging betekenen voor het door jou geschetste (ideale) leven?
AH: Ik ben, ondanks m’n grote bewondering voor de flexibiliteit van de inwoners, pessimistisch gestemd over de maatschappelijke en politieke toekomst van Indonesië, vooral door de snelle bevolkingsgroei. Als dichter stel ik me echter thematisch op, zoek ik naar verbindingen ongeacht de tijd of de tijden. Bepaalde sociale of politieke feiten gebruik ik hoogstens als voorbeeld of metafoor. Een dichter moet op de eerste plaats de mogelijkheden van de taal exploreren. Dat is zijn taak, zijn werk. Anders zou hij in een gemeenteraad of vrijwilligersorganisatie moeten stappen, militair worden of zakenman. Een dichter moet met poëzie komen, zoals een timmerman met een tafel, een goed product dus. Poëzie, en ik heb het nu niet over rijmpjes die bol staan van beschrijvingen van gevoelens, heeft voor de meeste mensen geen enkele waarde. Toch hebben juist woorden revoluties en bloedbaden en hoogstaande culturen voortgebracht. Echt goede gedichten blijven overeind, duizenden jaren lang. Eén goed gedicht kan een manifest weerstaan. Niet voor niets staat in het belangrijkste boek van onze eigen cultuur: “In den beginne was het Woord!” In de Bijbel staat sowieso heel wat poëzie.
SF: Wat vindt je vrouw van deze bundel?
AH: Zij is er op trots op dat ik zowel haar geboortedorp als de stad waar ze opgroeide en studeerde een rol laat spelen in ‘Palawija’, dat overigens deels een voorpublicatie is van de veel grotere bundel ‘Bloedkrans’ die over enkele maanden bij uitgeverij In de Knipscheer verschijnt.
Ze vindt het goed dat ik ook in gedichten de Javaanse cultuur en taal probeer te doorgronden zodat mensen in het westen er mee in aanraking kunnen komen maar ze is het niet altijd met m’n conclusies eens.
SF: Hoe ziet jouw vrouw jouw emotie in de bundel? En hoe zou ze jouw ‘groei’ omschrijven?
AH: Siti weet dat m’n taalspel zich niet op de eerste plaats op emoties richt. Poëzie moet m.i. niet over emoties gaan maar in en met de taal gewaarwordingen oproepen die tot beter of nieuw inzicht leiden. En ik bedoel inzicht op alle mogelijke manieren. Ik geloof dat zij gelooft dat zij mijn groei bepaalt terwijl zij in mij groeit en omgekeerd. En dit bedoel ik ook als poëzie!
SF: Sja, zoals zo vaak, contact met jou zorgt immer weer voor inspiratie. Ik kon het dan ook niet laten enige woorden die in me op kwamen borrelen aan het papier toe te vertrouwen.
Op reis
Woorden, als brug naar een verre einder
Mijn geest op hol, in een poging te bevatten
Jouw woorden in strijd met mijn perceptie
Een tekort aan herkenning
Vragen, vragen in de nacht
Worstelen met mijn gemoedsrust
Tarten mijn fantasie
En spelen met mijn emoties
En dan eindelijk
Als met een glimlach van herkenning
De schoonheid van het gedicht
Doordringt
En ik verder kan met leven
Rijker ditmaal
MEER Info
Albert Hagenaars viel de eer te beurt als eerste dichter te worden opgenomen in de reeks publicaties van de nieuwe uitgeverij Pendopo in Yogyakarta, Indonesië. De bundel heet ‘Palawija’.
De naam pendopo verwijst naar de traditioneel vormgegeven open voorgalerij, meestal vrijstaand en voorzien van zuilen, bij grote Javaanse huizen. De ruimte wordt gebruikt voor ontvangsten, besprekingen en culturele uitvoeringen. Pendopo richt zich vooral op poëzie en wil een brug slaan tussen verschillende disciplines en culturen. Vandaar dat het niet alleen mogelijk was de Indonesische vertaling van Agung Soemitro op te nemen maar ook de originele Nederlandse versie en de Engelse omzetting van John Irons alsmede illustraties van beeldend kunstenaars met wier werk en gedachtegoed ik me verwant voel: Edith Bons, Dees Goosen, Juni Kusumanto, Ivan Sagito, Arfan Sunyono en Entang Wiharso, die elk een tekst kozen die hen aansprak. Pendopo bereidt publicaties voor van meer Nederlandse dichters. Daar worden al vertalingen voor gemaakt.
De titel ‘Palawija’ betekent ‘derde oogst’. Op het vulkanische en dus hoogst vruchtbare eiland Java kan drie maal per jaar geoogst worden. Om de kostbare bodem niet uit te putten worden twee oogsten van rijst afgewisseld door een derde van een ander gewas, bijvoorbeeld maïs. Dit inspireerde me het verschijnsel symbolisch te gebruiken in een aan Java gewijde reeks gedichten, waarin de cyclus van liefde, vruchtbaarheid en dood centraal staat. Een aantal gedichten hieruit verscheen als voorpublicatie in enkele Engelstalige uitgaven.
Als kennismaking hierbij het gedicht Yogyakarta:
YOGYAKARTA
De lijn vanaf de top van de vulkaan
over de kraton tot aan de afgrond in zee
overspant de sacrale ruimte van de cultuur
waarin jij tot het einde bent gevat.
Hij houdt de balans tussen de hemellichamen
en het dagelijkse leven van bidden en dienen
in stand, van baren, doodgaan, opgaan in rouw.
Niets verstore deze opgelegde harmonie
of buren zullen ons bezien met vertroebelde blik,
vuur zal opstijgen uit de Merapi, bloed
nederdalen uit de wereld van voorouders.
Zo leert men mij, onwetende die ik nog ben,
en ik ben een en al oor en zie verkoolde velden
waar de rijst nu in een zachte bries ruist, hoor
naijver in een vriendelijke stem, en buig
het hoofd vanwege zo weinig eigen macht.
Voor meer informatie (vertalingen en foto’s) verwijs ik naar http://wwwpalawija.blogspot.com Hopelijk tot ziens in de sawa’s van ‘Palawija’.
‘Palawija’ – Albert Hagenaars; Uitgeverij Pendopo, Yogyakarta; December 2010; 68 pagina’s; Prijs: € 12,50 (inclusief verzendkosten). Te bestellen via 44.40.21.825 (ABN-AMRO) t.n.v. A.M.M. Hagenaars.
