De Stroom – Vluchten voor de oorlog, 1914-1918
Vanaf 25 april 2014 tot 30 november 2014 is in Het Markiezenhof de nieuwe tentoonstelling De Stroom- Vluchten voor de oorlog, 1914-1918 te zien. Een expositie over de Eerste Wereldoorlog en de Belgische vluchtelingen die naar Bergen op Zoom kwamen.
Op 4 augustus 1914 werd het neutrale België bruut de Eerste Wereldoorlog ingetrokken met de inval van Duitse troepen. Het Duitse bombardement op Antwerpen (7 t/m 9 oktober 1914) veroorzaakte een enorme stroom vluchtelingen naar Nederland. Per trein, tram, rijtuig, paard en wagen, te fiets of te voet kwamen ze aan in West-Brabant. In en rond Bergen op Zoom arriveerden tussen de 250.000 en 300.000 Belgische vluchtelingen. In Bergen op Zoom zelf kwamen tussen de 60.000 en 70.000 vluchtelingen aan, in een stad van slechts 16.625 inwoners. Gastvrij werden zij opgevangen en van voedsel en onderdak voorzien. Straten, openbare gebouwen en huizen van burgers zaten vol met vluchtelingen.
Stroom vluchtelingen
De afstand Antwerpen- Bergen op Zoom werd door de meeste vluchtelingen in één of twee dagen afgelegd, waarbij dankbaar gebruik werd gemaakt van de gastvrijheid van de omliggende grensdorpen. De vluchtelingen kwamen met alles wat rijden kon de stad binnen, vaak zwaar beladen met datgene wat ze konden redden. Door de grote hoeveelheid vluchtelingen ontstonden er opstoppingen. De stad zelf stond vol voertuigen die geen kant op konden. Er was een tekort aan voedsel, kleding en opvangruimte. De middelen van de stad bleken al na twee dagen te zijn uitgeput, terwijl de vluchtelingen alsmaar bleven komen. Ondanks de gastvrijheid van de Bergse bevolking – er was bijna geen huishouden dat niet enkele vluchtelingen opnam – bleek de opvang onvoldoende. Daarom werden kerken, schoolgebouwen, fabrieken en zelfs schepen in de haven ingezet. De voedsel situatie werd steeds zorgelijker. Er werd hulp ingeschakeld van militaire instanties. Omdat Bergen op Zoom zo vol was, werden veel vluchtelingen na aankomst verder vervoerd naar andere vluchtorden in Nederland, zoals Ede, Uden en Nunspeet.
Voor Belgen die wegens gebrek aan transportmiddelen niet konden worden afgevoerd, werden twee terreinen; ‘Plein 13’ en ‘Kijk in de Pot’ provisorisch als vluchtoord ingericht.
Tentenkampen
Ten zuiden van de stad werden twee tentenkampen opgericht op militaire oefenterreinen. Na een maand werd het kamp op Kijk in de Pot opgeheven, maar Plein 13 bleef gedurende de hele Eerste Wereldoorlog in gebruik. Al snel werden de vluchtelingen onderverdeeld in categorieën naar sociale status en draagkracht. Veel gegoede Belgen hebben zelfs voor onderdak gezorgd in de stad.
Nadat de meeste vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of doorgereisd naar andere vluchtoorden in Nederland, bleven er uiteindelijk nog zo’n 500 vluchtelingen op Plein 13 wonen. Het was een Belgisch dorp in Bergen op Zoom geworden.
Deze tentoonstelling vertelt het verhaal van garnizoensstad Bergen op Zoom tijdens de Eerste Wereldoorlog: de mobilisatie van de Nederlandse militairen, de Belgische vluchtelingen en de gevreesde Dodendraad en de gevolgen van de oorlog voor de Bergenaren.
