Eerste uit een serie verhalen: SIEB brengt ons terug naar het verleden
In het boek ‘Bergen op Stoom, productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950’ gaan we in het hoofdstuk over mineraalwater, limonade en vruchtensappen uitgebreid in op het ontstaan van deze bedrijfstak in Nederland en uiteraard specifiek in Bergen op Zoom. Tot nu toe zijn we er vanuit gegaan dat A.A. (Toon) Appelboom in 1873 de eerste fabrikant van mineraalwaters en limonades is. Bij nieuw archiefonderzoek kwamen we toevallig de afgebeelde advertentie tegen van de firma Roelants, Eijdman & Co. uit de Goesche Courant van 29 augustus 1871. De firma laat in de advertentie weten dat ze hun fabriek in koolzuurhoudende dranken hebben geopende op 26 augustus 1871 en gevestigd zijn aan de Midden-Ceintuurweg nabij de Stationsweg. We vermoeden dat dit de huidige Wassenaarstraat is.
De redactie van de Goesche Courant schrijft verderop in de krant: ‘De stad Bergen-op-Zoom, die met het afbreken der vestingwerken eene nieuwe toekomst tegemoet gaat, getuige de ontwikkeling die wij overal, en voornamelijk op fabrieksmatig gebied waarnemen, ziet weder eene tot hiertoe onbekende fabriek verrijzen. De heeren Backer en Eijdman, apothekers en mineraalwaterfabrikanten te Schiedam, onder de firma Roelants, Eijdman & Co., hebben ook daar eene fabriek hunner koolzuurhoudende dranken opgerigt, die zij, blijkens achterstaande advertentie, den 26 jl. hebben geopend. Van wetenschappelijke mannen als zij zijn, mag men verwachten, dat zij bij de bereiding niet alleen de eischen van den goeden smaak, maar voor ook de gezondheidsleer in acht nemen. Wij juichen deze onderneming dan ook van harte toe, en uiten de hoop dat een flink debiet (=omzet) de verwachting der fabrikanten beloonen moge.’
Firma Roelants, Eijdman & Co.
(Schiedam 1868-1916 en Bergen op Zoom 1871-1873)
Op 1 mei 1868 openen de scheikundigen F.H. (Frans) Eijdman en J.A. (Johannes) Backer in Schiedam een mineraalwaterfabriek onder de naam Firma Roelants, Eijdman & Co. De mineraalwaterfabriek is verbonden aan een apotheek aan de Boterstraat 58 en vervaardigt behalve kunstmatige mineraalwaters ook limonadegazeuses en gemberbier. De naam Roelants verwijst naar de vorige eigenaar van de apotheek, J.J. (Johannes) Roelants.
Eijdman en Backer worden in 1869 behalve zakenpartners ook zwagers door het huwelijk van Eijdman met Backers oudere zuster L.J. (Lucia) Backer. In 1869 beginnen Eijdman en Backer in Schiedam tevens een fabriek waar melk verduurzaamd wordt onder de naam Firma Eijdman, Backer & Co. (Nederlandsche Fabriek van Verduurzaamde Melk). De verduurzaamde melk van Eijdman en Backer is gecondenseerde melk, oftewel melk die door verdamping is ingedikt en waaraan vervolgens suiker is toegevoegd. Het lijkt erop dat Eijdman over goede contacten in Zeeland en West-Brabant beschikt. Van Eijdman (geboren in Oud-Beijerland in de Hoekse Waard) is bekend dat hij zeer geïnteresseerd is in de opkomende bietsuikerindustrie. Een belangrijk ingrediënt van zowel gecondenseerde melk als limonadegazeuses is suiker en aannemelijk is dat Eijdman zakelijk contact heeft met één of meer suikerproducenten.
In augustus 1871 wordt door de Firma Roelants, Eijdman & Co. een tweede mineraalwaterfabriek geopend aan de Midden-Ceintuurweg in Bergen op Zoom. Van de vestiging van deze fabriek wordt melding gemaakt in de Goesche Courant, waaruit valt af te leiden dat Eijdman en Backer ook voor hun limonadegazeuses, net als voor hun gecondenseerde melk, afzet zoeken in Zeeland.
Na het overlijden van zijn vrouw in 1872 lijkt Eijdman zijn interesse in de apotheek en de fabricage van limonadegazeuses en gecondenseerde melk te hebben verloren. In 1873 richt hij met de scheikundige M.E. (Martinus) Hoffmann Tjaden en De Laat een beetwortelsuikerfabriekje in Werkendam op. In het fabriekje van de Firma Hoffmann Tjaden, De Laat, Eijdman wordt saccharose uit bieten gewonnen door een combinatie van maceratie en continu persen. Mogelijk vanwege dit bijzondere procédé was het fabriekje geen groot succes. Na twee campagnes wordt het in 1875 opgedoekt.
In datzelfde jaar trekt Eijdman zich tevens terug uit de vennootschap Firma Roelants, Eijdman & Co. (apotheek en mineraalwaterfabriek) om als apotheker in dienst te treden van het Koninklijk Nederlands-Indische Leger. De Firma Roelants, Eijdman & Co. te Schiedam wordt nadien door Backer alleen voortgezet. Mogelijk wordt de mineraalwaterfabriek te Bergen op Zoom rond deze tijd verkocht of beëindigd, zo dit al niet eerder is gebeurd (bijvoorbeeld in 1873 als compagnon Eijdman zich in de fabricage van beetwortelsuiker begeeft). In 1873 is Toon Appelboom in Bergen op Zoom zijn mineraalwaterfabriekje begonnen in Kortemeestraat 7, naast de apotheek van zijn vader. Het is goed denkbaar dat Appelboom de machines van Eijdman heeft overgenomen.
In Schiedam zet Backer de apotheek annex mineraalwaterfabriek voort. In 1879 wordt een stoomwerktuig aangeschaft voor de productie van limonadegazeuses en mineraalwaters. Vanaf 1910 wordt Backer in zijn apotheek en mineraalwaterfabriek bijgestaan door zijn zoon F.H. (Frans) Backer, nadat deze geslaagd is voor het apothekersexamen. Na het overlijden van zijn vader zet Frans Backer het bedrijf vanaf 1911 alleen voort. In augustus 1916 wordt de apotheek verplaatst naar de St. Liduinastraat 58. Vermoedelijk wordt de productie van kunstmatige mineraalwaters en limonadegazeuses bij die gelegenheid beëindigd. Inmiddels hebben deze dranken voornamelijk het karakter van genotmiddelen gekregen en is voor de vervaardiging ervan geen specifieke apothekerskennis meer nodig. Daarbij komt nog dat Frans Backer in 1914 is benoemd tot eerste directeur van de gemeentelijke keuringsdienst van eet- en drinkwaren, een aanstelling die in principe slecht verenigbaar is met die van frisdrankenproducent.
